2076-06-01
2076-06-01
साविकमा सुदूरपश्चिमाञ्चल विकास क्षेत्रको सदरमुकाम दिपायल रहेको यस डोटी जिल्ला हाल सुदूर पश्चिम प्रदेशमा पर्दछ । सिलगढी सदरमुकाम रहेको यस जिल्लाको पूर्वमा अछाम र सुर्खेत, पश्चिममा डडेल्धुरा र बैतडी, उत्तरमा बझाङ तथा दक्षिणमा कैलाली जिल्लाहरू रहेका छन् । यो जिल्ला 28.52° उत्तरी अक्षांशदेखि 29.28° उत्तरी अक्षांशसम्म तथा 80.30° पूर्वी देशान्तरदेखि, 81.14° पूर्वी देशान्तरसम्म फैलिएको छ ।
यस जिल्लाको कूल क्षेत्रफल २,०२५ वर्ग कि.मि. (१,२९,१९९ हेक्टर) मध्ये ५९,१०१ हेक्टर भू-भाग वनजङ्गल, ७,१११ हेक्टर सरकारी तथा गौचरन, ३०,७११ हेक्टर नदीनाला, ७,७३८ हेक्टर संचित क्षेत्र र २४,५३८ हेक्टर सिंचित क्षेत्रले ओगटेको छ । यो जिल्लाको अधिकांश भू—भाग पहाडै पहाडले बनेको छ । यस जिल्लाको पश्चिम क्षेत्रमा रहेको भु–भाग र चुरे पूर्वततिरका भूभाग घनाजंङ्गलले ढाकेको छ । उत्तर क्षेत्रको भूमि त्यति उव्जाउ किसिमको छैन र यो क्षेत्रको धेरैजसो भूमि पातलो वनजंङ्गल तथा वुट्यानले ढाकेको छ । अधिकांश भू–भाग बढी भिरालो धरातल तथा कडा चट्टान र वालुवाले बनेकोले खेतीपातीको लागि उपयुक्त छैन । साथै यो क्षेत्र भौगोलिक दृष्टिकोणबाट पनि अति संवेदनशील मानिन्छ ।
समुद्र सतहदेखि 335 मिटर उचाईमा रहेको कानाचौर सेती नदीको किनार यस जिल्लाको सबैभन्दा होचो सतह हो भने 3,295 मिटर उचाईमा रहेको खप्तड इलाका सबैबन्दा अग्लो भाग हो । डोटी जिल्लास्थित प्रमुख राजमार्गहरुमा के.आई.सिंह मार्ग, भिमदत्त मार्ग र पहलमानसिंह स्वाँर मार्ग रहेका छन् । यहाँ सेती, ठूलीगाड, सानीगाड, कालागाडजस्ता प्रमुख नदीहरू तथा खप्तड, साकार, केदारजस्ता लेकहरू रहेका छन् । यस जिल्लामा अधिकतम तापक्रम दिपायलमा 44.30°C देखि न्यूनतम तामपक्रम 0.2°C खप्तड क्षेत्रमा हुने गर्दछ ।
चित्रः डोटी जिल्लाको नक्सा
2068 को जनगणनाअनुसार यहाँ 2,11,746 मानिसहरू बसोबास गर्दछन्, जसअनुसार यहाँको जनघनत्व 100 प्रति वर्ग किलोमिटर हुन आउँछ । यहाँका 71.42% मानिसहरू कृषि पेशामा आवद्ध छन् जहाँ औषत वार्षिक 134.7 मिलिमिटर मात्र बर्षा हुन्छ । महिला 26.0% तथा पुरुष 61.2% साक्षर रहेको यस जिल्लाको कुल साक्षरता 43.7% मात्र छ । यहाँस्थित डोटी क्याम्पसमा स्नातकोत्तर सम्मको पढाई हुन्छ ।
क्र.सं. |
स्थानीय तहको नाम |
वडा संख्या |
केन्द्र |
क्षेत्रफल (वर्ग कि.मी.) |
जनसंख्या |
कैफियत |
|
दिपायल सिलगढी नगरपालिका |
9 |
सिलगढी |
162.62 |
36,038 |
|
|
शिखर नगरपालिका |
11 |
तलकोट |
285.39 |
31,801 |
|
|
जोरायल गाउँपालिका |
6 |
सरस्वती नगर |
419.09 |
21,296 |
|
|
बडिकेदार गाउँपालिका |
5 |
बर्छेन |
332.55 |
16,731 |
|
|
बोगटान फुड्सिल गाउँपालिका |
7 |
चवराचौतारा |
322.00 |
17,906 |
|
|
के.आई.सिंह गाउँपालिका |
7 |
दुर्गामाण्डौँ/वायल |
127.01 |
20,903 |
|
|
सायल गाउँपालिका |
6 |
डौड |
122.72 |
19,575 |
|
|
आदर्श गाउँपालिका |
7 |
कालिकास्थान |
128.47 |
24,482 |
|
|
पूर्वीचौकी गाउँपालिका |
7 |
सानागाउँ |
117.66 |
22,489 |
|
एउटामात्र प्रतिनिधिसभा तथा दुईवटा प्रदेश सभा निर्वाचन क्षेत्रहरू रहेको यस जिल्लामा निम्नानुसारका २ वटा नगरपालिकाहरू र 7 वटा गाउँपालिकाहरू रहेका छन्:
यस जिल्लामा अधिकांश जिल्लावासी हिन्दु धर्मावलम्बी छन् । यहाँको धार्मिक संरचना 2068 सालको जनगणनाअनुसार निम्नानुसारको रहेको छः
क्र.सं. |
धर्म |
प्रतिशत |
|
हिन्दु |
99.0% |
|
बौद्ध |
0.75% |
|
इसाई |
0.13% |
|
अन्य (प्रकृति पूजक, किराँतसमेत) |
0.12% |
डोटी राज्यको पुरानो दरवार दिपायलस्थित सेती नदीको किनारमा भग्नावशेषको रुपमा रहेको छ । डोटीमा मनाईने प्रमुख चाडपर्वहरू, ऐतिहासिक महत्वका स्थलहरू तथा मुख्य जात्राहरू निम्नानुसार रहेका छन्:
प्रमुख चाडपर्वहरू |
ऐतिहासिक स्थलहरू |
मुख्य जात्राहरू |
|
गौरा |
शैलेश्वरी मन्दिर (सिलगढी) |
सहश्रलिङ्ग (खप्तड) |
केदारेश्वर मेला |
फाग |
मष्टा मन्दिर (सिलगढी) |
भिमछेदनसिला (सरस्वतीनगर) |
शैलेश्वरी जात्रा |
होली |
राधाकृष्ण मन्दिर (सिलगढी) |
सेती कर्णाली दोभान (कानाचौर) |
|
विशु |
अशुद्धाला मन्दिर (डौड) |
कोटभैरव (दिपायल) |
|
|
मालिका मन्दिर (काडामाण्डौ) |
दिल्पेश्वर मन्दिर (दिपायल) |
|
राष्ट्रिय जनगणना, 2068 अनुसार यस डोटी जिल्लामा 36 वटा जातजाती र 21 मातृ भाषिहरूको बसोबास रहेको पाईन्छ । यस जिल्लाका प्रमुख जातजातिहरू निम्नानुसार छन्:
क्र.सं. |
जातजातिको नाम |
प्रतिशत |
|
क्षेत्री |
57.7% |
|
कामी |
12.1% |
|
ब्राह्मण |
8.0% |
|
दमाई |
4.5% |
|
ठकुरी |
3.6% |
|
मगर |
3.4% |
|
सार्की |
2.3% |
|
वादी |
1.4% |
|
लुहार |
1.1% |
|
नेवार |
0.5% |
|
अन्य (गुरुङ, तामाङ राई, आदि) |
5.4% |
बसाइँ सरेर कैलाली, कञ्चनपुर लगायतका तराईका जिल्लाहरूमा जाने क्रम बढ्दो रहेको हुँदा यहाँको जनसंख्या घट्दो क्रममा रहेको छ । विशेष गरी कामको सिलसिलामा छिमेकी मुलुक भारतमा गई ज्याला मजदुरी गरी आय आर्जन गर्ने गरेको पाइन्छ । धान, गहुँ, कोदो, जौ, मकै, मसुरो, भटमास, तोरी, फfपर, मास, आलु, बदाम, आदि यहाँका प्रमुख उत्पादनहरू हुन् । यहाँ उत्पादित कृषिबाली तथा फलफूलहरू छिमेकी जिल्लाहरू डडेल्धुरा, कैलालीसम्म समेत व्यापार हुने गरेको पाईन्छ । जिल्ला सदरमुकाम सिलगढी, पिपल्ला, राजपूर, दिपायल, बुडर, जोरायल यहाँका प्रमुख बजारहरू हुन् । यस जिल्लाको गरिवी 2068 को जनगणनाअनुसार 48.9% रहेको छ ।
जिल्लामा शान्ति सुव्यवस्था र सुरक्षा कायम गरी जनताको जीउ धनको संरक्षण गर्नु जिल्ला प्रशासन कार्यालयको प्रमुख उद्देश्य रही आएको छ । यसका साथै जिल्लामा नेपाल सरकारको प्रतिनिधिको रुपमा रही सार्वजनिक सेवा वितरण (Public Service Delivery) लाई प्रभावकारी बनाई सुशासनको प्रत्याभूति गर्ने समेतका उद्देश्यहरू रहेका छन् ।
© सर्वाधिकार सुरक्षित जिल्ला प्रशासन कार्यालय, डोटी
Powered By: ProActive Developers